نمایندگان چهارگانه

در هیچ یک از دو غیبت، صغرى و کبرى، پیوند امام دوازدهم، حضرت حجت بن الحسن المهدى ـ ارواحنا فداه ـ با مردمان بطور کلى گسسته نبوده است. زیرا در هر دو غیبت، امر سفارت و نیابت وجود داشته است و دارد. و از طریق نیابت و نایبان پیوند امام با مردم برقرار بوده و هست.

همانسان که غیبت امام دوازدهم به دو مرحله تقسیم گشت و به دو گونه بود، نیابت نیز همینگونه داراى دو مرحله و دو گونه است:
نیابت خاصه در غیبت صغرى، و نیابت عامّه در غیبت کبرى.

نیابت خاصه آن است که امام اشخاصِ خاصى را نایب خود قرار دهد و به اسم و رسم معرفى کند و هر کدام را به وسیله ى نایب پیش از او به مردم بشناساند.

نیابت عامّه، آن است که امام، ضابطه اى کلى به دست دهد، تا در هر عصر فرد شاخصى که آن ضابطه از همه جهت و در همه ى ابعاد بر او صدق مى کند، نایب امام شناخته شود و به نیابت از امام عهده دار سامان بخشى به امور جامعه باشد در امر دین و دنیا.

بنابراین کسانى که در دوره ى غیبت صغرى نیابت داشتند و با اسم و رسم معرفى شده بودند «نایب خاص» نامیده مى شوند; و کسانى که از آغاز غیبت کبرى نیابت داشتند و دارند و بر طبق ضابطه ى معین شده از سوىِ خود امامان به نیابت رسیده اند، «نایب عام» نامیده مى شوند.

نایبان خاص را «نواب خاص» و «نواب اربعه» مى گویند. نواب اربعه ـ چنانکه از همین تعبیر پیداست ـ چهار تن بوده اند، همه از علما و زُهّاد و بزرگان شیعه.
منبع: کتاب غیبت صغری امام عصر (ارواحنا فداه)