۱ - خروج سفیانى

از نظر زمانى اولین نشانه از نشانه‏ هاى حتمى که پیش از دیگر نشانه ‏ها تحقق مى ‏یابد و فرارسیدن انفجار نور و سپرى شدن شب دیجور غیبت را نوید مى‏دهد؛ خروج سفیانى است.

خوشبختانه خروج سفیانى در روایات اسلامى بسیار دقیق، روشن و شفاف بیان شده که هرگز قابل انطباق با هیچ فرد دیگرى نمى ‏باشد. جالب‏ تر اینکه علاوه بر روایات کلى علائم پنجگانه در احادیث فراوانى به طور استقلالى بر حتمى بودن آن تصریح و تأکید شده، که به چند نمونه از آنها اشاره مى ‏کنیم:

حمیرى با دو واسطه از امام رضا علیه السلام روایت کرده که فرمود: اِنَّ اَمْرِ القائمِ حَتمٌ مِنَ‏اللَّهِ، وَامرَ السُّفیانى حَتمٌ مِنَ‏اللَّهِ، وَلایَکونُ قائمٌ اِلّا بِسفیانى؛ قیام قائم از سوى خدا حتمى است، خروج سفیانى نیز از سوى خدا حتمى است. بدون سفیانى هرگز قائمى نخواهد بود.(25)

این حدیث را حمیرى (ابوالعباس، عبداللَّه ‏بن جعفر حمیرى) که از رجال برجسته شیعه در عهد غیبت صغرى بود، با دو واسطه از امام ‏رضا علیه السلام روایت کرده و در کتاب خود قرب الاسناد الى الرضا علیه السلام ثبت نموده است. این کتاب از حوادث روزگار جان به در برده و تا زمان ما باقى مانده است.

حمیرى از نظر علماى رجال در اوج وثاقت است.(26) دو واسطه او نیز کاملاً مورد وثوق مى‏ باشند،(27) و در نتیجه روایت صحیحه است.

شیخ صدوق با سلسله اسنادش از ابو حمزه ثمالى روایت کرده که گفت: محضر امام صادق ‏علیه السلام عرض کردم که پدر بزرگوارتان امام باقر علیه السلام فرمود: اِنَّ خُروجَ السُّفیانى مِنَ‏الاَمرِ الَمحتوم؛ بى‏گمان خروج سفیانى از امور حتمى است.

امام صادق ‏علیه السلام فرمود: آرى.(28)

این حدیث را شیخ صدوق با پنج واسطه از امام باقر علیه السلام روایت کرد و مهر تأیید امام ششم را نیز دریافت نموده است. وى به تعبیر نجاشى آبروى شیعه در عصر خود بود.(29) به دعاى حضرت بقیةاللَّه - ارواحنافداه - متولد شده(30) و به فرمان آن حضرت کتاب کمال‏الدین را تألیف کرده است.(31) آن پنج واسطه که در سند حدیث واقع شده‏اند نیز همه مورد اعتماد و استناد هستند و علماى رجال بر وثاقت آنها تصریح نموده ‏اند.(32) در نتیجه این حدیث نیز صحیحه مى‏ باشد.

نعمانى با پنج واسطه از امام صادق ‏علیه السلام روایت کرده که فرمود: اَلسُّفیانىُّ مِنَ ‏الَمحتوم وَخُروجهُ فی رجب؛ سفیانى از نشانه ‏هاى حتمى است و خروج وى در ماه رجب خواهد بود.(33)

ابو زینب محمدبن ابراهیم نعمانى از شخصیت ‏هاى برجسته قرن چهارم است، پیشتاز رجالیون او را به عنوان عظیم ‏القدر، شریف ‏المنزله، صحیح ‏العقیده و کثیر الحدیث ستوده است.(34)

وى این حدیث را در کتاب گران ‏سنگ خود با پنج واسطه روایت کرده که همه آنها به تصریح علماى رجال مورد وثوق مى‏ باشند.(35) در نتیجه این حدیث نیز صحیحه مى‏ باشد.

در این سه حدیث (که هر سه از نظر سند صحیح بود) خروج سفیانى از نشانه‏ هاى حتمى اعلام شده و در حدیث سوم آمده است که خروج او در ماه رجب خواهد بود. یادآورى این نکته لازم است که از جمع ‏بندى احادیث مربوط به سفیانى استفاده مى‏ شود که سفیانى در ماه رجب خروج مى‏ کند، حدود شش ماه مى‏ جنگد، در اواخر محرم به قدرت مى ‏رسد، و دقیقاً هشت ماه بعد حضرت بقیة اللَّه ظهور مى‏ نماید. بدین‏ ترتیب منظور از رجب، رجبِ سال قبل از ظهور مى‏باشد، نه رجب سال ظهور.

نام سفیانى: مشهور آنست که نام سفیانى عثمان و نام پدرش عنبسه مى‏ باشد.(36) و در برخى منابع نام پدرش عُیَینه آمده،(37) با توجه به اتحاد طریق به نظر مى‏رسد که آن تصحیف شده عنبسه باشد.

اسامى دیگرى براى سفیانى نقل شده که از آن جمله حرب ‏بن عنبسه،(38) عنبسة بن مرة،(39) عنبسة بن هند،(40) عبداللَّه‏ بن یزید،(41) ابوعتبه، عروة بن محمد،(42) و معاویة بن عتبه است.(43) در حالیکه هیچ یک از اسامى یاد شده سند قابل اعتماد و استنادى ندارد. تنها عثمان‏ بن عنبسه از شهرت بیشترى برخوردار است.

القاب سفیانى: مشهورترین لقب او سفیانى است. او را از آن جهت سفیانى مى‏ نامند که از تبار ابوسفیان است. از دیگر القابش صخرى منسوب به صخر پدر ابوسفیان است.(44)

امیرمؤمنان در یکى از خطبه‏ هاى خود از آشوبگرى سخن گفته که از او ضِلّیل(45) به معناى بسیار گمراه(46) تعبیر نموده، برخى از شارحان نهج‏البلاغه آن را اشاره به سفیانى دانسته‏ اند.(47)

نسب سفیانى: از بنى ‏امیه در منطق وحى به عنوان »اَلشَّجَرةُ المَلْعونَة«؛ درخت ملعونه(48) یاد شده و در احادیث فراوان تصریح شده که منظور از شجره ملعونه بنى‏ امیه مى‏ باشد.(49)

در احادیث فراوان تصریح شده که سفیانى از تبار ابو سفیان،(50) از بطن هندِ جگرخواره (اِبْنُ اکِلَةِالأکباد)،(51) از سوى پدر از بنى‏ امیه و از طرف مادر از قبیله کلب است.(52)

امام صادق ‏علیه السلام به هنگام برشمردن کارنامه سیاه آل ابى‏ سفیان فرمود: و سفیانى نیز با قائم پیکار مى‏ کند.(53)

اما در مورد اینکه او از نسل کدامین فرزند ابوسفیان مى‏ باشد، به اختلاف سخن رفته است:

1 - از تبار خالد بن یزید بن ابى‏ سفیان(54)؛

2 - از نسل عتبة بن ابى ‏سفیان(55)؛

3 - از تبار یزید بن معاویة بن ابى‏ سفیان(56)؛

4 - از طرف پدر از نسل ابى ‏سفیان و از طرف مادر از نسل یزید بن معاویه.(57)

اوصاف جسمى: در احادیث فراوان از ویژگى ‏هاى ظاهرى سفیانى به صراحت بیان شده و جاى هرگونه شک و تردید از میان رفته است.

شیخ صدوق با سند صحیح از امام صادق‏ علیه السلام روایت کرده که فرمود: اِنَّکَ لَوْ رَأَیتَ السُّفیانی لَرَأیت أَخْبَث النّاسِ، أَشْقر، أَحْمَر، أَزْرَق؛ تو اگر سفیانى را ببینى، پلیدترین انسان ‏ها را دیده‏ اى. او بور، سرخ‏ روى و زاغ‏ چشم است.(58)

شیخ صدوق این حدیث را با شش واسطه روایت کرده که از منظر علماى رجال همه آنها ثقه مى‏ باشند.(59)

امیرمؤمنان‏ علیه السلام به دیگر ویژگى ‏هاى ظاهرى او اشاره کرده مى‏ فرماید: یَخرُج ابْنُ اکِلةِ الاَکبادِ مِنَ الوادى الیابِس، وَهُوَ رَجُلٌ رَبْعةٌ، وَحْشُ الوَجهِ، ضَخْمُ الهامَةِ، بِوَجْههِ اَثرُ الجُدْرى، اِذا رَأیتهُ حَسِبْتهُ اَعْور؛ پسر هند جگرخواره از وادى یابس خروج مى‏کند، او مردى میان بالا، با چهره‏اى وحشتناک، سر ستبر و آبله‏ روى مى‏باشد. هنگامى که او را ببینى او را یک‏چشم مى‏ پندارى.(60)

از طریق عامه نیز از آن حضرت روایت شده که فرمود: السُّفیانى مِن وُلدِ خالدِ بنِ یَزید بِن ابى ‏سفیان، رَجلٌ ضَخْمٌ الهامَة، بِوجههِ اَثرُ جُدْرى، وبِعَینهِ نکُتَه بَیاض؛ سفیانى از تبار خالد بن یزید بن ابى‏ سفیان است. او مردى سر ستبر است که در چهره‏ اش آثار آبله و در چشمش نقطه سفیدى هست.(61)

دیگر اوصاف سفیانى: در احادیث پیشوایان علاوه بر اوصاف ظاهرى، بر اوصاف روحى و روانى او نیز اشاره شده است:

1 - امام صادق‏ علیه السلام در این رابطه مى ‏فرماید: یَقولُ: یا رَبِّ ثارى ثارى، ثُمّ‏النَّار. وَقَد بَلغ مِن خُبْثهِ اَنَّه یَدْفنُ اُمَّ وَلَدٍ لَهُ وَهِىَ حَیَّة، مَخافَةَ اَن تَدُلُّ عَلیه؛ سفیانى گوید: خدایا انتقام، انتقام، سپس دوزخ. او به قدرى خبیث است که مادر بچه‏ اش را زنده‏بگور مى‏کند، از ترس اینکه مخفیگاهش را نشان بدهد.(62)

در این حدیث که قبلاً سندش را بررسى کردیم و صحت آن را اثبات نمودیم، به سه ویژگى اخلاقى سفیانى تأکید شده: او پلید ترین انسان روى زمین است. پرکینه‏ ترین انسان است و همواره فریاد انتقام، انتقام، سر مى‏ دهد. سنگدل‏ ترین انسان است و بر احدى رحم نمى‏ کند، حتى همسرش را زنده به‏ گور مى‏ کند.

2 - امام باقر علیه السلام در همین رابطه مى ‏فرماید: سفیانى سرخ روى، بور و زاغ چشم است، او هرگز خداى را نپرستیده و هرگز وارد مکه و مدینه نشده است. او مى‏ گوید: خدایا انتقام، وانگهى دوزخ، خدایا انتقام، سپس دوزخ.(63)

3 - رسول‏ اکرم‏ صلى الله علیه و آله و سلم در این رابطه مى‏ فرماید: یَخْرجُ رَجلٌ یُقال لَه: السُّفیانى فی عمقِ دَمشق، وعامَّةُ مَن یَتْبَعُه مِن کَلب، فَیَقتُل حَتَّى یَبْقُرَ بُطُونَ النِّساء وَیَقتُل الصِّبیان؛ مردى از دل دمشق خروج کند که به او سفیانى گویند، همه پیروانش از تیره کلب هستند، آنقدر کشتار کند که حتى شکم زنان را مى‏ شکافد و کودکان را از دم تیغ مى‏ گذراند.(64)

حاکم نیشابورى پس از نقل حدیث، بر صحت آن تأکید نموده و گفته: این حدیث بر مبناى بخارى و مسلم صحیح است.(65)

4 - امیر مؤمنان‏ علیه السلام در حدیث دیگرى در این رابطه فرمود: ثُمَّ یَبْعَثُ فَیَجْمَعُ الاَطفالَ وَیَغْلىِ الزَّیتَ لَهُم، فَیقولون: اِن کانَ آباؤُنا عَصَوْکَ فَنحن ما ذَنْبُنا؟! مأمورین را مى‏ فرستد، کودکان را گرد مى‏آورد و دیگ‏ هاى زیتون را براى آنها مى‏ جوشاند، آنها مى‏ گویند: اگر پدران ما با شما مخالفت کرده‏ اند پس تقصیر ما چیست؟(66)

5 - امیر مؤمنان‏ علیه السلام در حدیث دیگرى مى‏فرماید: گروهى از اولاد رسول خدا به بلاد روم پناهنده مى‏ شوند. سفیانى کسى را به نزد پادشاه روم مى‏ فرستد که بندگانم را به من بازگردان. او نیز آنها را برمى‏ گرداند، پس آنها را در دمشق گردن مى‏ زند.(67)

6 - امیر مؤمنان ‏علیه السلام به هنگام شمارش کارنامه سیاه سپاه سفیانى مى‏ فرماید: 70000 نفر را در بغداد مى‏ کشند و شکم 300 زن را مى‏ شکافند!!(68)

7 - در برخى از تفاسیر عامه، در ذیل آیه شریفه »ولوترى اذ فزعوا«(69) آورده‏ اند که: سفیانى لشکرى را به بغداد مى‏ فرسد، بیش از 3000 نفر را مى‏ کشند و شکم بیش از 100 زن را مى‏ شکافند.(70)

8 - در برخى دیگر از احادیث عامه، از کشته شدن 70000 نفر در عَینُ التَّمر(71) و از تعدى به حریم 30000 تن در کوفه سخن رفته است.(72)

9 - در برخى دیگر از منابع عامه آمده است: سفیانى همه کسانى را که با او مخالفت مى ‏کنند، از دم شمشیر مى‏ گذراند. آنها را با اره دو نیم مى‏کند و در دیگ‏ ها مى‏ جوشاند. این کار تا شش ماه ادامه مى‏ یابد.(73)

10- امیر مؤمنان ‏علیه السلام در ضمن یک حدیث طولانى از ابعاد دیگرى از جنایات سفیانى پرده برداشته مى‏ فرماید: با 70000 نفر به سوى عراق حرکت مى‏ کند. در کوفه، بصره و دیگر شهر ها مى‏ گردد، ارکان اسلام را منهدم مى‏ کند؛ دانشمندان را مى‏ کشد، قرآن‏ ها را مى‏ سوزاند، مساجد را ویران مى‏ کند، محرمات را مباح کند، به نوازندگى فرمان مى‏ دهد، کارهاى ناشایست را تجویز مى‏ کند، از فرایض الهى جلوگیرى مى‏ نماید. از جور و ستم پروا نکند، هر کس که نامش محمد، على، جعفر، حمزه، حسن، حسین، فاطمه، زینب، ام کلثوم، خدیجه و عاتکه باشد، به سبب دشمنى با خاندان پیامبر از دم شمشیر مى‏ گذراند.(74)

این بود اندکى از جنایاتى که بر اساس روایات فریقین، سفیانى به هنگام سیطره ‏اش به شامات (سوریه، اردن و فلسطین) انجام مى‏ دهد. همه این احادیث از نظر سندى قوى نیستند، لیکن همه آنها مؤیّد آن حدیث بسیار قوى و صحیحى است که در آغاز این بخش و سر آغاز بخش قبلى (اوصاف جسمى)، از طریق شیخ صدوق نقل کردیم و صحت سندش را اثبات نمودیم. در آن حدیث از نظر اوصاف ظاهرى بر سرخ روى، زاغ چشم و بور بودنش تکیه شده و از نظر اخلاقى و روانى بر خباثت، پلیدى، قساوت، سنگدلى و کینه توزى ‏اش تأکید شده است.

 
منبع: لزوم تفکیک علائم‏ حتمى ظهور از علائم غیرحتمى
نوشته على ‏اکبر مهدى‏پور

---

25.   حمیرى، قرب الاسناد، ص 373، ح 1329.
26.   شیخ طوسى، الفهرست، ص 167، رقم 439.
27.  این دو واسطه عبارتند از: احمدبن محمد بن عیسى اشعرى، براى وثاقت او: ر.ک: شیخ طوسى، الرجال، ص 366، و على‏بن اسباط، براى وثاقت او: ر.ک: نجاشى، الرجال، ص 252، رقم 663.
28.   شیخ صدوق، کمال‏الدین، ج 2، ص 652، ب 57، ح 14.
29.   نجاشى، الرجال، ص 389، رقم 1049.
30.   شیخ صدوق، کمال‏الدین، ج 2، ص 503، ب 45 ذیل ح 31.
31.   همان، ج 1، ص 3.
32.   این پنج واسطه عبارتند از:
محمدبن موسى‏بن متوکل، براى وثاقتش ر.ک: ابن‏داود، الرجال، ص 185؛ علامه حلى، الرجال، ص 149، رقم 58؛ سیدبن طاووس، فلاح‏السائل، ص 158، فصل 19.
عبداللَّه‏بن حمیرى، براى وثاقتش ر.ک: شیخ طوسى، الفهرست، ص 167، رقم 439.
احمدبن محمدبن عیسى، براى وثاقتش ر.ک: شیخ طوسى، الرجال، ص 366.
حسن‏بن محبوب براى وثاقتش ر.ک: شیخ طوسى، الفهرست، ص 96، رقم 162.
ابوحمزه ثمالى، براى وثاقتش ر.ک: نجاشى، الرجال، ص 115، رقم 296.
33.   نعمانى، الغیبة، ص 300، ب 18، ح 1 .
34.   نجاشى، الرجال،ص 383، رقم 1043.
35.   این پنج واسطه عبارتند از:
احمدبن محمدبن سعید، مشهور به: ابن عقده، براى وثاقتش  ر.ک: نجاشى، الرجال، ص 94، رقم 233.
محمدبن فضل‏بن ابراهیم‏بن قیس‏بن رمانه، براى وثاقتش ر.ک: نجاشى، الرجال، ص 340، رقم 911.
حسن‏بن على‏بن فضال، براى وثاقتش ر.ک: شیخ طوسى، الفهرست، ص 97، رقم 164.
ابواسحاق، ثعلبةبن میمون، براى وثاقتش  ر.ک: شیخ‏طوسى، اختیار معرفةرجال، ص 412، رقم 776.
عیسى‏بن اعین، براى وثاقتش  ر.ک: نجاشى، الرجال، ص 296، رقم 803.
36.  شیخ صدوق، کمال‏الدین، ج 2، ص 651؛ راوندى، الخرائج والجرائح، ج 3، ص 1150؛ نیلى، منتخب الأنوار المضیئة، ص 28؛ علامه مجلسى، بحارالأنوار، ج 52، ص 205.
37.   طبرسى، اعلام الورى، ج 2، ص 282؛ شیخ حرعاملى، اثبات الهداة، ج 3، ص 721.
38.   سلمى، عقدالدرر، ص 91.
39.   سید ابن طاووس، التشریف بالمنن، ص 296، ح 417.
40.   ابن منادى، الملاحم، ص 77.
41.   نعیم بن حماد، الفتن، ص 221، ب 29، ح 814.
42.   مقدسى، فرائد فوائد الفکر، ص 305.
43.   سفارینى، لوائح الانوار البهیة، ج 2، ص 75.
44.   نعیم بن حماد، الفتن، ص 276؛ سیوطى، الحاوى للفتاوى، ج 2، ص 70.
45.   سید رضى، نهج‏البلاغه، خطبه 101.
46.   ابن‏منظور، لسان‏العرب، ج 8، ص 81.
47.   بحرانى، شرح نهج‏البلاغه، ج 3، ص 11.
48.   سوره اسراء (17)، آیه 60.
49.   قرطبى، الجامع الأحکام‏القرآن، ج 10، ص 283؛ بحرانى، البرهان، ج 6، ص 107 - 104.
50.  شیخ صدوق، کمال‏الدین، ج 2، ص 651؛ طبرسى، اعلام الورى، ج 2، ص 282؛ راوندى، الخرائج والجرائح، ج 3، ص 1150؛ شیخ حرعاملى، اثبات الهداة، ج 3، ص 721.
51.  نعمانى، الغیبة، ص 306؛ شیخ طوسى، الغیبة، ص 461؛ علامه‏مجلسى، بحارالأنوار، ج 52، ص 216؛ سلمى، عقدالدرر، ص 54؛ مقدسى، فرائد الفوائدالفکر، ص 299.
52.   سیدابن طاووس، التشریف بالمنن، ص 296، ب 79.
53.   شیخ صدوق، معانى‏الأخبار، ص 346.
54.  متقى هندى، البرهان، ص 113؛ همو، کنزالعمال، ج 11، ص 284؛ سلمى، عقدالدرر، ص 72؛ سفارینى، لوائح الانوارالبهیه، ج 2، ص 75.
55.   شیخ طوسى، الغیبة، ص 444؛ شیخ حر، اثبات الهداة، ج 3، ص 727.
56.   مقدسى، البدء والتاریخ، ج 2، ص 177.
57.   عبدالامیر، الاسرار فیما کنّى وعرف به الاشرار، ج 4، ص 288.
58.   شیخ صدوق، کمال‏الدین، ج 2، ص 651، ب 57، ح 10.
59.   این شش واسطه عبارتند از:

احمدبن زیادبن جعفر همدانى، از مشایخ صدوق، براى وثاقتش ر.ک: شیخ صدوق، کمال‏الدین، ج 2، ص 369، ب 34، ذیل ح 6.
على‏بن ابراهیم، براى وثاقتش ر.ک: نجاشى، الرجال، ص 260، رقم 680.
ابراهیم‏بن هاشم، براى وثاقتش ر.ک: سید ابن طاووس، فلاح السائل، ص 158، فصل 16.
محمدبن ابى‏عمیر، براى وثاقتش ر.ک: شیخ طوسى، الفهرست، ص 218، رقم 617.
حمادبن عیسى، براى وثاقتش ر.ک: همان، ص 115، رقم 240.
عمربن یزید، بریا وثاقتش ر.ک: همان، ص 184، رقم 502.
60.   شیخ طوسى، کمال‏الدین، ج 2، ص 651؛ طبرسى، اعلام الورى، ج 2، ص 282؛ نیلى، منتخب الأنوار المضیئة، ص 28.
61.  نعیم بن حماد، الفتن، ص 222؛ سلمى، عقد الدرر، ص 73؛ متقى هندى، البرهان، ص 113؛ همو، کنز العمال، ج 11، ص 284؛ سفارینى، لوائح الانوار البهیة، ج 2، ص 75؛ مقدسى، فرائد فوائد الفکر، ص 603.
62.   شیخ صدوق، کمال‏الدین، ج 2، ص 651، ب 57، ح 10.
63.   نعمانى، الغیبة، ص 306، ب 19، ح 18.
64.  سلمى، عقد الدرر، ص 73؛ متقى هندى، کنز العمال، ج 14، ص 272؛ همو، البرهان، ص 113؛ سیوطى الدر المنثور، ج 5، ص 241؛ همو، الحاوى للفتاوى، ج 2، ص 61؛ قنوجى، الاذاعة، ص 135.
65.   حاکم، المستدرک للصحیحین، ج 4، ص 520.
66.   سلمى، عقد الدرر، ص 93.
67.   مقدسى، فرائد فوائد الکفر، ص 320.
68.   سلمى، عقد الدرر، ص 92.
69.   سوره سبأ (34)، آیه 51.
70.   طبرى، جامع البیان، ج 22، ص 72؛ قرطبى، الجامع لاحکام القرآن، ج 14، ص 315.
71.   نام شهرى در نزدیکى انبار در غرب کوفه، ر.ک: یا قوت، معجم البلدان، ج 3، ص 759.
72.   سلمى، عقد الدرر، ص 77؛ مقدسى، فرائد فوائد الفکر، ص 310.
73.   نعیم‏بن حماد، الفتن، ص 235، ب 33، ح 873.
74.   مقدسى، فرائد فوائد الفکر، ص 320.